Zawał serca u osób starszych – objawy, pierwsza pomoc i profilaktyka

Zawał serca stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia seniorów. Wymaga szybkiego rozpoznania i natychmiastowej pomocy medycznej. Zrozumienie objawów ratuje życie. Odpowiednia profilaktyka zmniejsza ryzyko.

Co to jest zawał serca?

Zawał serca to stan nagłego zagrożenia życia. Dochodzi do niego, gdy przepływ krwi do mięśnia sercowego zostaje zablokowany. Najczęstszą przyczyną jest miażdżyca tętnic wieńcowych. Blaszka miażdżycowa zwęża naczynia. Na niej może narastać skrzep. Skrzep całkowicie zamyka tętnicę. Serce nie otrzymuje tlenu. Niedotleniony fragment mięśnia obumiera. To prowadzi do martwicy tkanki sercowej.

Istotą zawału mięśnia sercowego jest znaczne zwężenie lub zamknięcie tętnicy wieńcowej przez blaszkę miażdżycową albo narastający na niej skrzep.

Jakie są objawy zawału serca u seniorów?

Objawy zawału u osób starszych bywają nietypowe. Mogą być mniej wyraźne niż u młodszych pacjentów. Często myli się je z innymi dolegliwościami. Szybkie rozpoznanie objawów jest kluczowe. Ratuje życie pacjenta.

Typowe objawy

Najważniejszym objawem jest silny ból w klatce piersiowej. Odczuwa się go w okolicy mostka. Ból może promieniować do lewego ramienia. Często dociera do małego palca. Może też promieniować do szyi, żuchwy, pleców. Ból bywa opisywany jako ucisk, gniecenie lub pieczenie. Trwa dłużej niż kilka minut. Nie ustępuje po odpoczynku. Nie zmienia się z fazą oddechu. Towarzyszą mu inne symptomy. Pojawia się duszność. Pacjent odczuwa niepokój. Skóra staje się blada. Może pojawić się zimny pot. Nudności i wymioty są możliwe. Czasem występuje stan podgorączkowy. Tętno bywa nieregularne. Pacjent czuje silne osłabienie. Jest tak duże, że trudno wstać.

• Silny ból w klatce piżersiowej
• Promieniowanie bólu do ramienia, szyi, żuchwy
• Uczucie ucisku lub gniecenia
• Duszność i trudności z oddychaniem
• Zimne poty
• Nudności i wymioty
• Bladość skóry
• Nieregularne tętno
• Silne osłabienie
• Uczucie lęku

Nietypowe objawy

U seniorów objawy mogą być subtelniejsze. Czasem pojawiają się tylko duszności. Pacjent może czuć nagłe zmęczenie. Nudności lub niestrawność są możliwe. Może wystąpić ból pleców, karku lub żuchwy. Czasem pojawia się tylko uczucie niepokoju. Nietypowe objawy częściej dotyczą kobiet. Występują też u osób z cukrzycą. Neuropatia cukrzycowa może tłumić ból. Pacjenci po bypassach także miewają nietypowe symptomy. Osoby starsze, po udarze czy z chorobami nerek są bardziej narażone. Każdy zawał daje inne objawy. Zależą od wieku i cech pacjenta.

Zawał może przebiegać nietypowo. Cichy zawał to przykład. Nie ma klasycznych objawów. Może być łatwo zignorowany. Prowadzi do uszkodzenia serca. Zwiększa ryzyko udaru.

Czynniki ryzyka zawału serca w podeszłym wieku

Ryzyko zawału serca wzrasta wraz z wiekiem. Seniorzy są szczególnie narażeni. Współistniejące choroby zwiększają to ryzyko. Nadciśnienie tętnicze obciąża serce. Cukrzyca uszkadza naczynia. Wysoki cholesterol sprzyja miażdżycy. Otyłość także jest czynnikiem ryzyka. Palenie tytoniu jest największym zagrożeniem. Czterokrotnie zwiększa ryzyko zawału. Brak aktywności fizycznej szkodzi. Zła dieta bogata w tłuszcze nasycone i sól jest niekorzystna. Historia chorób serca w rodzinie zwiększa skłonność. Choroba wieńcowa to główna przyczyna zawału.

Główne czynniki ryzyka to:

• Miażdżyca tętnic wieńcowych
• Nadciśnienie tętnicze
• Wysoki poziom cholesterolu LDL
• Cukrzyca
• Palenie tytoniu
• Brak aktywności fizycznej
• Zła dieta
• Nadwaga i otyłość
• Historia rodzinna chorób serca

Pierwsza pomoc przy zawale serca u osoby starszej

W przypadku zawału serca liczy się każda minuta. Szybka reakcja ratuje życie. Wczesna interwencja jest kluczowa. Zastosowanie odpowiednich leków pomaga. Minimalizuje uszkodzenie mięśnia sercowego. Złota godzina to czas decydujący. To pierwsza godzina od objawów. Bagatelizowanie objawów opóźnia pomoc. Nigdy nie lekceważ symptomów. Wezwij pomoc medyczną natychmiast.

W przypadku zawału o życiu mogą decydować sekundy.

Jak zareagować krok po kroku

Podejrzewasz zawał? Dzwoń na 112 lub 999. Podaj dyspozytorowi dokładne informacje. Opisz objawy, które widzisz. Ułóż chorego w pozycji półsiedzącej. To ułatwia oddychanie. Rozluźnij ciasne ubranie. Zapewnij dostęp do świeżego powietrza. Uspokój osobę chorą. Zachowaj własny spokój. Kontroluj tętno i oddech. Jeśli chory jest przytomny, podaj aspirynę. Dawka 300-500 mg jest wskazana. Rozpuść ją w wodzie lub każ rozgryźć. Aspiryna hamuje zlepianie płytek krwi. Nie podawaj nitrogliceryny bez zalecenia lekarza. Nie próbuj samodzielnie jechać do szpitala. Czekaj na karetkę. W przypadku zatrzymania krążenia rozpocznij resuscytację. Wykonuj 30 uciśnięć klatki piersiowej. Następnie wykonaj 2 oddechy. Powtarzaj cykle do przyjazdu ratowników. Szybki kontakt do bliskich jest pomocny. Warto mieć numery ICE w telefonie.

• Zadzwoń pod 112 lub 999.
• Ułóż chorego w pozycji półsiedzącej.
• Rozluźnij ciasne ubranie.
• Zapewnij świeże powietrze.
• Uspokój chorego.
• Podaj aspirynę (300-500 mg), jeśli chory przytomny.
• Nie jedź do szpitala na własną rękę.
• W razie zatrzymania krążenia rozpocznij resuscytację (30:2).

Dlaczego czas jest kluczowy?

Im szybciej pacjent trafi do szpitala, tym lepiej. Wyspecjalizowane ośrodki oferują szybkie leczenie. Można ograniczyć strefę martwicy serca. Zmniejsza się ryzyko powikłań. Czas decyduje o przeżyciu. Wpływa też na przyszłe funkcjonowanie. Obumieranie tkanki sercowej następuje szybko. Może rozpocząć się już po kilkunastu minutach. Po 4 dniach martwica jest już rozwinięta. Dlatego „złota godzina” jest tak ważna.

Im szybciej trafimy do wyspecjalizowanego ośrodka, tym bardziej jesteśmy w stanie ograniczyć strefę martwicy i niekorzystne następstwa zawału. Czas ma tutaj kluczowe znaczenie – decyduje o tym, czy przeżyjemy i czy będziemy w stanie po tej chorobie normalnie funkcjonować – mówi lek. med. Grzegorz Dzik

Diagnoza i leczenie zawału

Diagnoza zawału opiera się na kilku elementach. Lekarz analizuje objawy pacjenta. Wykonuje elektrokardiogram (EKG). EKG pokazuje aktywność elektryczną serca. Zmiany w EKG wskazują na zawał. Robi się badania laboratoryjne. Sprawdza się poziom enzymów sercowych. Podwyższone enzymy potwierdzają uszkodzenie serca. Czasem wykonuje się badania obrazowe. Można użyć tomografii komputerowej (TK). Rezonans magnetyczny (MRI) także jest pomocny. Badanie koronarograficzne pokazuje stan tętnic wieńcowych.

Leczenie zawału serca jest złożone. Obejmuje farmakoterapię. Stosuje się leki przeciwpłytkowe. Podaje się leki trombolityczne. Rozpuszczają one zakrzep. Beta-blokery i nitrogliceryna są używane. Tlenoterapia jest często konieczna. Stosuje się defibrylatory w razie arytmii. Defibrylacja przywraca prawidłowy rytm serca. Często potrzebna jest interwencja inwazyjna. Angioplastyka wieńcowa udrażnia tętnicę. Wprowadza się stent. Stent utrzymuje naczynie otwarte. Czasem konieczna jest operacja pomostowania. Tworzy się bypassy. To omija zablokowany fragment tętnicy.

• EKG
• Badania laboratoryjne (enzymy sercowe)
• Badania obrazowe (TK, MRI, koronarografia)
• Farmakoterapia (leki przeciwzakrzepowe, trombolityki, beta-blokery, nitrogliceryna)
• Tlenoterapia
• Defibrylacja
• Angioplastyka wieńcowa ze stentem
• Operacja pomostowania aortalno-wieńcowego (CABG)

Życie po zawale i profilaktyka

Przebyty zawał serca zwiększa ryzyko niewydolności serca. Jest to częsta przyczyna zgonów po zawale. 47% osób powyżej 75 lat cierpi na niewydolność serca po zawale. U osób powyżej 80 lat odsetek ten wynosi 65,2%. 50% chorych z niewydolnością serca umiera w ciągu 5 lat. Odpowiednia rekonwalescencja jest kluczowa. Pomaga wrócić do zdrowia. Zmniejsza ryzyko kolejnych incydentów.

Rehabilitacja kardiologiczna

Rehabilitacja kardiologiczna jest niezbędna. Zaczyna się już w szpitalu. Ruchowa rehabilitacja może zacząć się po 2 dniach. Po 5-6 dniach pacjent może opuścić szpital. Rehabilitacja obejmuje ćwiczenia fizyczne. Pomagają wzmocnić serce. Edukacja zdrowotna jest ważna. Pacjent uczy się o swojej chorobie. Otrzymuje wsparcie psychologiczne. Dietetyk pomaga w zmianie nawyków żywieniowych. Rehabilitacja pomaga wrócić do pełnej sprawności.

Zalecenia dotyczące stylu życia i diety

Po zawale kluczowa jest zmiana stylu życia. Unikaj palenia tytoniu. Ogranicz spożycie alkoholu. Regularna aktywność fizyczna jest bardzo ważna. Minimum 150 minut tygodniowo jest zalecane. Dieta ma ogromne znaczenie. Rekomenduje się dietę niskotłuszczową. Powinna być bogata w warzywa i owoce. Spożywaj produkty pełnoziarniste. Tłuszcze roślinne i ryby są korzystne. Dieta śródziemnomorska jest dobrym przykładem. Regularnie spożywaj posiłki. Unikaj jedzenia przed snem. Kontroluj masę ciała. Nadwaga zwiększa ryzyko. Radzenie sobie ze stresem jest ważne.

• Rzuć palenie.
• Ogranicz alkohol.
• Regularnie ćwicz (min. 150 min/tydz.).
• Stosuj dietę niskotłuszczową.
• Jedz dużo warzyw i owoców.
• Wybieraj produkty pełnoziarniste.
• Spożywaj tłuszcze roślinne i ryby.
• Kontroluj masę ciała.
• Naucz się radzić ze stresem.

Profilaktyka przede wszystkim

Profilaktyka jest najlepszym sposobem na uniknięcie zawału. Regularne badania są konieczne. Kontroluj ciśnienie tętnicze. Monitoruj poziom cholesterolu. Sprawdzaj poziom cukru we krwi. Regularne EKG jest ważne. Przyjmuj leki na choroby przewlekłe. Stosuj się do zaleceń lekarza. Zdrowy styl życia to podstawa. Zmiany nawyków są inwestycją w zdrowie. Obserwacja samopoczucia jest ważna. Nie ignoruj niepokojących sygnałów.

• Regularnie badaj ciśnienie.
• Kontroluj cholesterol i cukier.
• Wykonuj regularne EKG.
• Przyjmuj zalecone leki.
• Prowadź zdrowy styl życia.
• Obserwuj swoje ciało.

Cichy zawał – szczególne zagrożenie dla seniorów

Cichy zawał to zawał bez klasycznych objawów. Może przebiegać bez bólu w klatce piersiowej. Bywa łatwy do zignorowania. Często rozpoznaje się go przypadkiem. Diagnoza następuje podczas rutynowych badań. Szczególnie narażone są osoby z cukrzycą. Neuropatia może zaburzać odczuwanie bólu. Cichy zawał uszkadza mięsień sercowy. Zwiększa ryzyko przyszłych problemów. Może prowadzić do niewydolności serca. Zwiększa też ryzyko udaru mózgu. Świadomość istnienia cichego zawału jest ważna. Szczególnie u seniorów i cukrzyków. Regularne badania pomagają go wykryć.

Statystyki dotyczące zawałów serca w Polsce i na świecie

Choroby układu krążenia to główna przyczyna zgonów. Dotyczy to Polski i świata. Zawał serca jest jedną z nich. W Polsce rocznie doznaje go około 80-100 tysięcy osób. Ponad 12 tysięcy z nich umiera. W 2021 roku zanotowano 68 tys. przypadków. Około 9 tys. miało nietypowe objawy. Ryzyko zawału rośnie z wiekiem. W USA rocznie około 1 miliona osób dostaje ataku serca. Niemal połowa z nich umiera. Obecnie co dziesiąty zawał dotyczy pacjenta poniżej 45 lat. To pokazuje, że problem dotyczy też młodszych. Świadomość i profilaktyka są niezbędne.

Zdarzenie	Liczba/Odsetek	Okres/Grupa
Zawały serca w Polsce	ok. 80-100 tys.	Rocznie
Zgony z powodu zawału w Polsce	ponad 12 tys.	Rocznie
Zawały w USA	ok. 1 milion	Rocznie
Śmiertelność po zawałach w USA	niemal 50%	Ogółem
Niewydolność serca po zawale (>75 lat)	47%	Po zawale
Niewydolność serca po zawale (>80 lat)	65,2%	Po zawale
Zgony w ciągu 5 lat (niewydolność serca)	50%	Od rozpoznania

FAQ – Najczęściej zadawane pytania