Renta rodzinna to świadczenie z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dla członków rodziny zmarłego. Zapewnia wsparcie finansowe po stracie osoby, która była uprawniona do emerytury lub renty. Pomaga utrzymać stabilność materialną po śmierci żywiciela rodziny.
Czym jest renta rodzinna?
Renta rodzinna stanowi formę wsparcia finansowego. Przysługuje członkom rodziny osoby zmarłej. Jest wypłacana przez ZUS lub KRUS. Jej celem jest pomoc osobom, których sytuacja materialna pogorszyła się. Finansowanie świadczenia pochodzi z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Kto może otrzymać rentę rodzinną?
Do renty rodzinnej mają prawo uprawnieni członkowie rodziny zmarłego. Przepisy określają, kto dokładnie należy do tej grupy. Są to przede wszystkim dzieci, wnuki, rodzeństwo oraz małżonek. Rodzice zmarłego również mogą ubiegać się o świadczenie.
Dzieci uprawnione do renty
Renta rodzinna przysługuje dzieciom własnym zmarłego. Dotyczy to także dzieci drugiego małżonka. Dzieci przysposobione również mają takie prawo. Świadczenie wypłacane jest do ukończenia przez dziecko 16 lat. Jeśli kontynuuje naukę, wiek graniczny to 25 lat. Kryterium wieku nie obowiązuje, gdy dziecko stało się całkowicie niezdolne do pracy. Taka niezdolność musi powstać przed 16. rokiem życia. Prawo do renty bez względu na wiek dotyczy też niezdolności powstałej w trakcie nauki przed 25. rokiem życia. Jeżeli dziecko ukończy 25 lat na ostatnim roku studiów, prawo do renty trwa do końca tego roku akademickiego.
Dzieci mogą uczyć się w różnych formach. Prawo do renty daje nauka stacjonarna, wieczorowa, zaoczna. Obejmuje szkoły publiczne i niepubliczne. Dotyczy także szkół wyższych i kursów zawodowych trwających minimum 3 miesiące. Nauka za granicą też uprawnia do świadczenia.
Wnuki i rodzeństwo zmarłego także mogą otrzymać rentę. Musiały być przyjęte na wychowanie przed pełnoletnością. Warunkiem jest wychowywanie i utrzymywanie przez zmarłego przez co najmniej rok. Nie mogą mieć prawa do renty po zmarłych rodzicach.
Renta dla wdowy i wdowca
Wdowa lub wdowiec mogą ubiegać się o rentę rodzinną. Warunkiem jest ukończenie 50 lat przez wdowę. Wdowcy muszą mieć ukończone 65 lat. Renta przysługuje też, gdy małżonek w chwili śmierci był niezdolny do pracy. Prawo do świadczenia ma również wdowa lub wdowiec wychowujący uprawnione dzieci. Dotyczy to dzieci, wnuków lub rodzeństwa zmarłego małżonka. Dzieci te muszą być uprawnione do renty po zmarłym. Wdowa ma prawo do renty do 18. roku życia dziecka. Przysługuje jej renta także w przypadku opieki nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy. Wiek 50 lat lub stała niezdolność do pracy może nastąpić później. Warunkiem jest, aby miało to miejsce do 5 lat od śmierci męża. Alternatywnie liczy się 5 lat od zaprzestania wychowywania dziecka do 16/18 roku życia.
Małżonka rozwiedziona lub w separacji też ma prawo do renty. Musiała mieć prawo do alimentów od zmarłego męża. Wdowa uczestnicząca w szkoleniach może otrzymywać rentę. Dotyczy to okresu do 2 lat od śmierci męża.
Inni członkowie rodziny
Rodzice zmarłego mogą otrzymać rentę rodzinną. Warunkiem jest, że zmarły syn lub córka przyczyniał się do ich utrzymania. Rodzice muszą spełniać warunki wieku lub niezdolności do pracy. Te warunki są podobne jak w przypadku małżonka zmarłego.
Kiedy przysługuje renta po zmarłym?
Renta rodzinna przysługuje, gdy osoba zmarła spełniała określone warunki. Musiała mieć ustalone prawo do emerytury. Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy również uprawnia członków rodziny. Renta przysługuje, gdy zmarły spełniał warunki do uzyskania tych świadczeń. Dotyczy to także osób pobierających zasiłek przedemerytalny. Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne lub świadczenie przedemerytalne również uprawnia. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy w chwili śmierci. Renta przysługuje nawet, gdy zmarły pobierający zasiłek przedemerytalny zmarł po upływie 18 miesięcy. Liczy się 18 miesięcy od ustania okresów uprawniających do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Brak pracy a prawo do renty
Nie zawsze można otrzymać rentę, jeśli zmarły nie pracował. Renta nie przysługuje, jeśli zmarła osoba nie pracowała za życia. Konieczne jest udowodnienie, że zmarły miał prawo do emerytury lub renty. Nawet praca „na czarno” musi skutkować nabyciem takich uprawnień. Aby uzyskać rentę, trzeba najpierw udowodnić istnienie stosunku pracy. Brak oficjalnych dokumentów i składek wyklucza możliwość przyznania renty rodzinnej. Wyroki Sądu Najwyższego z lat 2008 i 2009 podkreślają konieczność wykazania prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Ustawa o emeryturach i rentach z FUS wymaga ustalenia statusu żywiciela w chwili śmierci.
Wiele osób spotyka się z odmową. Przykładem jest sytuacja Anny, żony budowlańca pracującego bez umowy. ZUS odrzucił jej wniosek o rentę dla dzieci. Podobnie było z Tomaszem, samotnym ojcem. Jego żona pracowała „na czarno”. Brak składek uniemożliwił przyznanie świadczenia. Katarzyna, wdowa po rolniku, też nie otrzymała renty. Mąż pracował sezonowo bez oficjalnych dokumentów.
Jak złożyć wniosek o rentę?
Aby uzyskać rentę rodzinną, trzeba złożyć odpowiedni wniosek. Wniosek składa się w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Można to zrobić osobiście w oddziale ZUS. Dostępna jest także Platforma Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS). Wniosek można wysłać pocztą. Możliwe jest też złożenie go przez urząd konsularny. Najlepiej złożyć wniosek jak najszybciej po śmierci bliskiego. Złożenie go do końca miesiąca następnego po zgonie pozwala otrzymać świadczenie od dnia śmierci. Wniosek składa się na formularzu ERR-W.
Niezbędne dokumenty
Do wniosku o rentę rodzinną należy dołączyć komplet dokumentów. Potrzebny jest akt zgonu członka rodziny. Jeśli renta ma być dla małżonka, wymagany jest akt małżeństwa. Dokument potwierdzający datę urodzenia osoby starającej się o rentę jest konieczny. Dla dzieci uczących się, wymagane jest zaświadczenie o uczęszczaniu do szkoły. W przypadku ubiegania się o rentę z powodu niezdolności do pracy, potrzebne jest zaświadczenie o stanie zdrowia. Akty pokrewieństwa są niezbędne do potwierdzenia więzi rodzinnych. Zaświadczenia o okresach składkowych i nieskładkowych zmarłego są ważne. Czasem potrzebne jest orzeczenie o niezdolności do pracy. Wniosek można złożyć online lub tradycyjnie.
Jak obliczyć wysokość renty?
Wysokość renty rodzinnej zależy od liczby uprawnionych osób. Jest obliczana jako procent świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. Dla jednej osoby uprawnionej wynosi 85% świadczenia zmarłego. Dla dwóch osób rentę ustala się na 90%. Trzy lub więcej osób otrzymuje 95% świadczenia. Łączna suma wszystkich rent nie może przekroczyć 95% świadczenia zmarłej osoby. Renta jest dzielona w równych częściach między wszystkich uprawnionych członków rodziny. Organ rentowy ustala rentę w najkorzystniejszej dla uprawnionego wysokości. Dodatkowe świadczenia mogą przysługiwać. Przykłady to zasiłek dla sieroty, dodatek pielęgnacyjny, zasiłek pogrzebowy.
Minimalna wysokość renty rodzinnej
Renta rodzinna nie może być niższa od kwoty najniższej renty rodzinnej. Kwota ta jest ustalana i waloryzowana co roku. Od 1 marca 2018 roku najniższa renta rodzinna wynosiła 1029,80 zł brutto. Od 1 marca 2021 roku minimalna kwota wynosiła 1338,44 zł. Według innych danych z 2021 roku była to kwota 1250,88 zł brutto. Od 1 marca 2024 roku minimalna wysokość renty rodzinnej to 1780,96 zł. Prognozy na 2025 rok wskazują kwotę około 1700 zł brutto. Inne źródła podają 1878,91 zł brutto na 1 marca 2025 roku, co ma być równowartością minimalnej emerytury. Renta jest waloryzowana corocznie 1 marca. Waloryzacja dostosowuje świadczenie do wskaźników inflacji i wynagrodzeń. Na przykład, waloryzacja w 2025 roku ma wynieść 8,55%.
Sierota zupełna uprawniona do renty może otrzymać dodatek. W 2021 roku dodatek dla sieroty zupełnej wynosił 450,44 zł.
Wypłata i limity dorabiania
Wypłata renty rodzinnej odbywa się zgodnie z harmonogramem ZUS. Zazwyczaj ma to miejsce w określonych dniach miesiąca. Świadczenie jest wypłacane za pośrednictwem Poczty Polskiej. Można je również otrzymać na rachunek bankowy. Wypłata może nastąpić także w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. Wypłata renty rozpoczyna się od dnia powstania prawa. Nie następuje wcześniej niż od miesiąca złożenia wniosku.
Pobierając rentę rodzinną, można dorabiać. Należy jednak uważać na limity przychodów. Przekroczenie tych limitów może wpłynąć na wysokość świadczenia. Renty i świadczenia mogą być zawieszane lub zmniejszane. Dzieje się tak w przypadku przekroczenia określonych progów przychodu. Limit przychodu do obniżenia renty wynosi 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Limit przychodu do zawieszenia renty to 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W 2022 roku limit zarobkowy do dorabiania wynosił 4196,60 zł brutto. Maksymalne zmniejszenie renty wynosiło 691,94 zł. Dla renty rodzinnej dla jednej osoby maksymalne zmniejszenie w 2022 roku to 588,19 zł.
Do kiedy wypłacana jest renta?
Prawo do renty rodzinnej przysługuje uprawnionym członkom rodziny przez określony czas. Dla dzieci świadczenie wypłacane jest do ukończenia 16 lat. Jeśli dziecko kontynuuje naukę, renta przysługuje do 25. roku życia. W przypadku całkowitej niezdolności do pracy powstałej przed 16. rokiem życia, renta jest bezterminowa. Prawo do renty dla wdowy lub wdowca trwa, dopóki spełniają warunki wieku, niezdolności do pracy lub opieki nad dziećmi. Prawo do renty może ustać. Dzieje się tak, gdy przestają być spełnione warunki ustawowe. Na przykład, po zakończeniu nauki przez dziecko. Możliwe jest ponowne ubieganie się o rentę. Dotyczy to sytuacji, gdy ponownie spełnione zostaną warunki prawne. Na przykład, gdy dziecko wznowi naukę po przerwie.
Renta rodzinna a przysposobienie
Przysposobienie dziecka ma wpływ na jego status prawny. Jednak przysposobienie nie powoduje ustania prawa do renty rodzinnej. Dziecko przysposobione zachowuje prawo do renty po swoich naturalnych rodzicach. Zakład Ubezpieczeń Społecznych respektuje te zasady. Przysposobienie dziecka nie pociąga za sobą zawieszenia lub ustania prawa do renty rodzinnej.
Przysposobienie – zarówno pełne, jak i niepełne – dziecka pobierającego rentę rodzinną po rodzicach naturalnych na podstawie ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin nie powoduje ustania ani zawieszenia prawa do tej renty.
Powyższa uchwała Sądu Najwyższego potwierdza tę zasadę.
Co zrobić w przypadku odmowy?
Zdarza się, że ZUS odmawia przyznania renty rodzinnej. W takiej sytuacji można się odwołać od decyzji. Odwołanie składa się do sądu okręgowego. Termin na złożenie odwołania wynosi 30 dni. Liczy się go od dnia otrzymania decyzji ZUS. W procesie odwoławczym można przedstawić dodatkowe argumenty. Można również dołączyć nowe dowody. Ważne jest przygotowanie solidnego odwołania. Można skonsultować się z pracownikiem ZUS w razie wątpliwości. Warto również rozważyć skorzystanie z porady prawnej.
Czy renta rodzinna jest opodatkowana?
Tak, renta rodzinna podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Jak długo trwa rozpatrywanie wniosku o rentę?
ZUS ma 30 dni na wydanie decyzji od momentu złożenia wniosku. Czasem proces może trwać dłużej, od kilku tygodni do kilku miesięcy, zwłaszcza przy brakach w dokumentacji.
Czy można ubiegać się o rentę rodzinną po ojczymie?
Tak, renta przysługuje pasierbom, jeśli byli formalnie uznani za członków rodziny zmarłego i spełniają pozostałe warunki, np. dotyczące wieku i nauki.
Czy renta rodzinna może być przyznana tymczasowo?
Renta rodzinna jest przyznawana na okres, przez który spełnione są warunki do jej pobierania. Może być przyznana na czas określony, np. do ukończenia nauki przez dziecko.
