Przejście pracownika na emeryturę to ważny moment. Zarówno pracodawca, jak i pracownik mają związane z tym obowiązki i prawa. Wyjaśniamy, co należy zrobić krok po kroku i czego absolutnie nie wolno.
Wiek emerytalny i ochrona przedemerytalna
Wiek emerytalny w Polsce jest ustawowo określony. Dla kobiet wynosi 60 lat. Mężczyźni osiągają wiek emerytalny w wieku 65 lat. Osiągnięcie tego wieku uprawnia pracownika do przejścia na emeryturę. Nie oznacza to jednak obowiązku.
Pracownik może kontynuować pracę. W Polsce nie ma górnej granicy wieku, do której można pracować. Pracownicy mogą pracować dalej, jeśli pozwala na to ich stan zdrowia. Decyzja o kontynuacji pracy jest indywidualna.
Ochrona przedemerytalna
Prawo pracy chroni pracowników zbliżających się do emerytury. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy pracownikowi. Ta ochrona dotyczy osób, którym brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego. Warunkiem jest posiadanie stażu pracy uprawniającego do emerytury.
W okresie ochronnym pracodawca ma ograniczone możliwości. Nie może pogorszyć warunków zatrudnienia. Nie może także obniżyć wynagrodzenia pracownika objętego ochroną. Ochrona kończy się z chwilą osiągnięcia wieku emerytalnego. Po tym czasie pracownik traci tę szczególną ochronę.
Czy pracodawca może zmusić do przejścia na emeryturę?
Czy pracodawca ma prawo zmusić pracownika do przejścia na emeryturę?
Nie, pracodawca nie ma prawa zmusić pracownika do przejścia na emeryturę. Przejście na emeryturę jest wyłączną decyzją pracownika. Jest to jego przywilej, nie obowiązek.
Nikt nie może zmusić pracownika do odejścia z pracy z powodu wieku. Dotyczy to także pracodawcy. Pracodawca nie może ingerować w tę decyzję. Nie może też wywierać presji. Próby zmuszenia do emerytury są niezgodne z prawem. Zwolnienie pracownika tylko z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego jest dyskryminacją. Wynika to z zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Zgodnie z art. 18(3a) § 1 Kodeksu pracy, pracownicy powinni być równo traktowani bez względu na wiek.
Co zrobić, gdy pracodawca naciska? Pracownik może złożyć skargę. Właściwym organem jest Państwowa Inspekcja Pracy. Możliwe jest także pozwanie pracodawcy do sądu pracy. Pracownik może domagać się przywrócenia do pracy. Ma też prawo żądać odszkodowania. Sąd może unieważnić niezgodne z prawem wypowiedzenie.
Zwolnienia po osiągnięciu wieku emerytalnego są możliwe. Muszą być jednak uzasadnione innymi, obiektywnymi przyczynami. Przykłady to likwidacja stanowiska. Inną przyczyną może być niewłaściwe wykonywanie obowiązków. Pracodawca musi wskazać konkretną przyczynę wypowiedzenia. Wiek nie może być tą przyczyną.
Rozwiązanie umowy o pracę w związku z emeryturą
Pracownik planujący przejście na emeryturę musi rozwiązać umowę o pracę. Osiągnięcie wieku emerytalnego nie rozwiązuje umowy automatycznie. Pracownik ma dwie główne możliwości rozwiązania stosunku pracy. Może to zrobić za porozumieniem stron. Inną opcją jest rozwiązanie umowy za wypowiedzeniem.
Sposoby rozwiązania umowy
Rozwiązanie umowy za porozumieniem stron jest najszybsze. Wymaga zgody obu stron – pracownika i pracodawcy. Strony ustalają datę zakończenia pracy. Ta metoda pozwala na elastyczność.
Rozwiązanie umowy za wypowiedzeniem wymaga zachowania okresu wypowiedzenia. Okres ten zależy od stażu pracy u danego pracodawcy. Dla stażu krótszego niż 6 miesięcy wynosi 2 tygodnie. Przy stażu od 6 miesięcy do 3 lat jest to 1 miesiąc. Jeśli pracownik pracował powyżej 3 lat, okres wypowiedzenia wynosi 3 miesiące.
Pracownik, który nabył prawo do emerytury, może rozwiązać umowę. Może to zrobić zarówno przez wypowiedzenie, jak i porozumienie stron. Wypowiedzenie z powodu samego nabycia uprawnień emerytalnych jest niedopuszczalne. Orzecznictwo Sądu Najwyższego potwierdza tę zasadę.
Co należy się pracownikowi przechodzącemu na emeryturę?
Pracownik odchodzący na emeryturę ma prawo do kilku świadczeń. Pracodawca musi wypłacić wynagrodzenie za pracę. Wynagrodzenie powinno być wypłacone najpóźniej w ostatnim dniu zatrudnienia.
Pracownikowi przysługuje także urlop wypoczynkowy. Ma prawo do urlopu proporcjonalnego. Wymiar urlopu liczy się proporcjonalnie do okresu przepracowanego w danym roku. Jeśli pracownik nie wykorzystał urlopu, należy mu się ekwiwalent pieniężny.
Kluczowym świadczeniem jest odprawa emerytalna. Przysługuje pracownikowi, który przechodzi na emeryturę. Warunkiem jest rozwiązanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę. Wysokość odprawy to jednomiesięczne wynagrodzenie pracownika. Odprawa jest wypłacana w dniu rozwiązania umowy o pracę. Pracownik może otrzymać odprawę emerytalną tylko raz. Nawet jeśli po przejściu na emeryturę podejmie nową pracę i ponownie z niej odejdzie na emeryturę, pierwsza odprawa jest jedyną. Prawo do odprawy emerytalnej wynika z art. 92(1) § 1 Kodeksu pracy.
W przypadku zbiegu prawa do różnych odpraw, pracownik może otrzymać więcej niż jedną. Może to być np. odprawa emerytalna i odprawa z tytułu zwolnienia grupowego.
Obowiązki pracodawcy w procesie emerytalnym
Pracodawca ma określone obowiązki wobec pracownika przechodzącego na emeryturę. Te obowiązki wynikają z przepisów prawa. Dotyczą głównie dokumentacji. Pracodawca musi współdziałać z pracownikiem. Chodzi o gromadzenie dokumentacji niezbędnej do przyznania świadczenia. Cytując przepisy:
Pracodawcy obowiązani są do: współdziałania z pracownikiem w gromadzeniu dokumentacji niezbędnej do przyznania świadczenia
Pomoc w dokumentacji do ZUS
Pracodawca pomaga pracownikowi w skompletowaniu dokumentów. Jest to kluczowe dla sprawnego przejścia na emeryturę. Pracodawca wydaje zaświadczenia. Wystawia dokumenty potwierdzające okresy pracy. Potwierdza także wysokość osiąganych przychodów. Dotyczy to danych sprzed 1 stycznia 1999 roku.
W przypadku pracownika urodzonego po 31 grudnia 1948 r., emerytura jest liczona inaczej. Zależy od sumy zgromadzonych składek. Liczy się też długość okresów ubezpieczenia. Dla pracowników starszych istotny jest kapitał początkowy. Ustala się go na podstawie stażu pracy i wynagrodzeń przed 1999 r.
Dodatkowe dokumenty mogą być potrzebne. Należą do nich potwierdzenia pracy w szczególnych warunkach. Wymagane są także dokumenty dotyczące okresów zatrudnienia. Potrzebne są też informacje o wynagrodzeniach i przebiegu ubezpieczenia.
Wystawianie dokumentów (np. ERP-7)
Jednym z ważniejszych dokumentów jest zaświadczenie ERP-7. Zakład pracy musi wystawić ten dokument. Dotyczy to wszystkich osób zatrudnionych przed 1 stycznia 1999 roku. Pracownik zatrudniony po tej dacie również może otrzymać ERP-7 na wniosek. Zaświadczenie ERP-7 zawiera tabelę. Pokazuje lata zatrudnienia i składniki wynagrodzenia. Jest ono niezbędne do ustalenia kapitału początkowego.
Maksymalny termin na wydanie zaświadczenia ERP-7 to 7 dni. Opóźnienie w wydaniu dokumentu może mieć konsekwencje. Może skutkować sprawą sądową. Brak otrzymania dokumentu ERP-7 może prowadzić do zaniżenia emerytury. W takiej sytuacji pracodawca odpowiada odszkodowaniem. Obowiązki te regulują przepisy. Należą do nich art. 125 i art. 125a ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Procedura przejścia pracownika na emeryturę krok po kroku
Proces przejścia na emeryturę wymaga zaplanowania. Składa się z kilku kluczowych kroków. Pracownik jest głównym aktorem w tym procesie. Pracodawca pełni rolę wspierającą.
Składanie wniosku do ZUS
Pracownik musi złożyć wniosek o emeryturę do ZUS. Wniosek można złożyć osobiście w placówce ZUS. Inne opcje to złożenie wniosku przez internet. Służy do tego Platforma Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS). Wniosek można też złożyć za pośrednictwem pracodawcy. Wniosek o emeryturę najlepiej wypełnić na formularzu EMP ZUS. Pracownik musi podpisać wniosek osobiście. Nawet jeśli wniosek jest wypełniany przez pracodawcę, podpis pracownika jest obowiązkowy.
Wniosek do ZUS można złożyć odpowiednio wcześnie. Najlepiej zrobić to na 30 dni przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Można go złożyć najpóźniej w dniu poprzedzającym termin rozpoczęcia emerytury. Właściwa placówka ZUS zależy od miejsca zamieszkania pracownika.
Rola pracodawcy w procesie ZUS
Pracodawca współpracuje z pracownikiem. Pomaga w gromadzeniu dokumentacji. Przygotowuje niezbędne zaświadczenia. Może także wypełnić wniosek EMP ZUS na prośbę pracownika. Pracodawca może przygotować zaświadczenie ZUS ERP-7. Jest ono potrzebne organom rentowym. ZUS dokonuje weryfikacji danych. Analizuje złożone dokumenty. Na tej podstawie wydaje decyzję o przyznaniu emerytury.
Emerytura jest wypłacana zazwyczaj raz w miesiącu. Środki trafiają na konto bankowe pracownika. Możliwa jest też wypłata w placówce pocztowej. Świadczenie emerytalne jest przyznawane od miesiąca złożenia wniosku. Nie wcześniej niż od dnia osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Po przejściu na emeryturę, emeryt musi aktualizować swoje dane w ZUS.
Prawa pracownika po osiągnięciu wieku emerytalnego
Osiągnięcie wieku emerytalnego otwiera nowe możliwości. Pracownik ma prawo zdecydować o swojej przyszłości zawodowej. Może przejść na zasłużony odpoczynek. Może też kontynuować pracę.
Kontynuowanie pracy po 60/65 latach
Pracownik w wieku emerytalnym może pracować dalej. Może to robić na takich samych zasadach jak wcześniej. Pracodawca nie może zmuszać go do przejścia na emeryturę. Nie może też obniżać pensji z powodu wieku. Próby takie są traktowane jako dyskryminacja. Potwierdza to art. 18(3a) § 1 Kodeksu pracy. Pracownicy powinni być równo traktowani. Nie ma znaczenia ich wiek.
Kontynuowanie pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego ma korzyści. Może zwiększyć wysokość przyszłego świadczenia emerytalnego. Każdy kolejny rok pracy i odprowadzania składek wpływa na wysokość emerytury.
Ulgi podatkowe dla pracujących seniorów
Pracujący seniorzy mogą skorzystać z ulgi podatkowej. Nazywana jest „ulgą dla pracujących seniorów”. Zwolnienie z podatku dotyczy przychodów. Maksymalna kwota zwolnienia wynosi 85 528 zł brutto rocznie. Skorzystanie z ulgi wymaga kontynuacji zatrudnienia. Dotyczy to osób, które nabyły uprawnienia emerytalne. Warunkiem jest niepobieranie świadczenia emerytalnego. Ulga wspiera aktywność zawodową osób starszych.
Podsumowanie
Przejście pracownika na emeryturę jest jego dobrowolną decyzją. Pracodawca nie może zmusić pracownika do odejścia. Próby takie są niezgodne z prawem. Stanowią dyskryminację ze względu na wiek.
Pracodawca ma jednak ważne obowiązki. Musi pomóc pracownikowi w procesie gromadzenia dokumentacji. Szczególnie ważne jest wydanie zaświadczenia ERP-7. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za błędy w dokumentacji. Pracownikowi odchodzącemu na emeryturę przysługuje odprawa. Ma też prawo do niewykorzystanego urlopu lub ekwiwalentu.
Pracownik może kontynuować pracę po osiągnięciu wieku emerytalnego. Ma do tego pełne prawo. Może też skorzystać z ulg podatkowych dla pracujących seniorów. Kluczem jest świadomość praw i obowiązków obu stron.
