Emerytury księży i zakonnic w Polsce – jak działają i ile wynoszą?

System emerytalny duchownych budzi zainteresowanie. Emerytury księży i zakonnic są finansowane z różnych źródeł. Wyjaśniamy, ile wynoszą świadczenia i skąd pochodzą pieniądze.

Emerytury duchownych w Polsce – ile wynoszą?

System emerytalny dla osób duchownych ma specyficzne zasady. Emerytury księży i zakonnic pochodzą z kilku źródeł. Głównymi filarami są ZUS i Fundusz Kościelny. Wysokość świadczeń zależy od wielu czynników. Liczy się staż pracy i odprowadzane składki. Ważna jest też funkcja pełniona w Kościele.

Składki na ubezpieczenia społeczne duchownych są dzielone. 50% opłaca sam duchowny. Drugie 50% pokrywa Kościół. Zakonnice pracujące na etatach odprowadzają pełne składki. Dotyczy to sióstr zatrudnionych w placówkach opiekuńczych. Pełne składki w ZUS dają wyższe emerytury. Większość zakonnic odprowadza 20% składek. Resztę pokrywa Fundusz Kościelny.

Średnia emerytura duchownego z samego ZUS wynosiła 2122 zł w 2023 roku. Po ukończeniu 75. roku życia księża otrzymują dodatek. Pochodzi on z Funduszu Kościelnego. Kwota wynosi około 2500 zł. Łącznie daje to około 5000 zł brutto. Średnia emerytura księdza z ZUS to 3200-3500 zł brutto. Emerytury duchownych bywają naliczane od minimalnego wynagrodzenia. Daje to świadczenie około 1780,96 zł brutto miesięcznie.

Minimalna emerytura zakonnic od marca 2025 roku to nieco ponad 1700 zł netto. Większość zakonnic otrzymuje takie świadczenie. Księża mogą liczyć na wyższe emerytury. Dochody duchownych zależą od funkcji. Proboszcz zarabia więcej niż wikariusz. Biskupi otrzymują najwyższe stawki. Ważna jest też lokalizacja parafii. Metropolie oferują wyższe dochody. Ofiary wiernych i dodatkowa praca też wpływają na finanse.

Najwyższa emerytura kościelna wynosi około 23 tys. zł. Została wyliczona dla abp Sławoja Leszka Głódzia. Abp Głódź otrzymuje około 5 tys. zł emerytury kościelnej. Dodatkowo dostaje około 18 tys. zł emerytury generalskiej.

Duchowni przechodzą na emeryturę w różnym wieku. Księża robią to w wieku 65 lat. Zakonnice przechodzą na emeryturę w wieku 60 lat.

Fundusz Kościelny – kontrowersje i plany zmian

Fundusz Kościelny ma długą historię. Powstał na mocy ustawy z 20 marca 1950 roku. Był rekompensatą za przejęte przez państwo nieruchomości kościelne. Od 1950 roku jest finansowany z budżetu państwa. Krytycy twierdzą, że Kościół otrzymał już rekompensatę. Dalsze finansowanie z publicznych pieniędzy jest według nich nieuzasadnione.

Fundusz Kościelny służy różnym celom. Głównie finansuje ubezpieczenia społeczne i zdrowotne duchownych. Wspiera też działalność charytatywno-opiekuńczą. Pieniądze idą także na remonty zabytków sakralnych. Fundusz działa na rzecz wszystkich kościołów. Głównym beneficjentem jest Kościół Katolicki.

Wydatki na Fundusz Kościelny rosną każdego roku. W 2024 roku planowano przekazać 257 mln zł. W 2025 roku kwota wzrośnie do 275,7 mln zł. Fundusz pochłania coraz więcej pieniędzy z budżetu państwa.

Wykres przedstawia wydatki Funduszu Kościelnego w wybranych latach (mln zł).

Trwa debata nad przyszłością Funduszu Kościelnego. Rozważana jest jego likwidacja. Rząd powołał zespół do zmian systemu finansowania. Prace zmierzają w stronę odpowiedzialności finansowej wiernych. Mówi się o dobrowolnym odpisie. Decyzja o zmianach ma zapaść od 2025 roku. Minister rodziny Agnieszka Dziemianowicz-Bąk tłumaczy:

Fundusz Kościelny nie może być ZUS-em kleru.

Premier Donald Tusk zapowiedział likwidację Funduszu Kościelnego. Stwierdził:

Musi to być decyzja wiernych, nie decyzja rządu.

Lewica proponuje likwidację Funduszu Kościelnego. Ich propozycja zakłada opłacanie 50% składek przez duchownych i 50% przez kościół. Projekt wyłączałby duchownych bez własnych dochodów. Dotyczy to osób pełniących funkcje w zakonach i na misjach.

Prawo kanoniczne a status duchownych

Życie Kościoła Katolickiego reguluje Kodeks Prawa Kanonicznego. Stanowi on fundament normatywny. Korzenie Kodeksu sięgają wczesnego średniowiecza. Formalny proces kodyfikacji zaczął się w 1917 roku. Kodeks z 1917 roku promulgowano 27 maja 1917 roku. Wszedł w życie 19 maja 1918 roku. Rewizja Kodeksu zakończyła się w 1983 roku. Kodeks z 1983 roku promulgowano 25 stycznia 1983 roku przez Jana Pawła II. W życie wszedł 27 listopada 1983 roku.

Kodeks składa się z 7 ksiąg. Zawiera 1752 kanony. Obejmuje aspekty od doktrynalnych po administracyjne. Reguluje prawa indywidualne wiernych. Podkreśla ochronę godności. Zapewnia równość wobec prawa kościelnego. Kodeks reguluje sakramenty i małżeństwo. Dotyczy też prawa karnego w Kościele. Określa zasady życia zakonnego. Normuje administrację kościelną. Kodeks jest dynamicznie dostosowywany. Zmieniające się realia społeczno-kulturowe wpływają na jego interpretację.

Utrata stanu duchownego to termin z prawa kanonicznego. Oznacza usunięcie diakona, prezbitera lub biskupa. Święcenia raz ważnie przyjęte nigdy nie tracą ważności. Duchowny traci stan duchowny na kilka sposobów. Może to być wyrok sądowy lub dekret administracyjny. Inne przyczyny to kara wydalenia. Status można stracić reskryptem Stolicy Apostolskiej. Wymagane są poważne przyczyny. Utrata stanu duchownego nie znosi celibatu automatycznie. Celibat może być zniesiony decyzją biskupa Rzymu.

Przeniesienie do stanu świeckiego bywa karą. Jest to najostrzejsza sankcja dyscyplinarna. Przyczyny przeniesienia są różne. Obejmują dążenie do małżeństwa. Inne powody to herezja lub brak posłuszeństwa. Profanacja konsekrowanych hostii to też przyczyna. Nakłanianie do czynności seksualnych również. Atak na papieża jest podstawą. Życie w związku nieformalnym. Nieczystość i molestowanie. Publiczne przestępstwa. Przemoc lub groźby. Wszystko to może prowadzić do przeniesienia.

Duchowny może prosić o przeniesienie do stanu świeckiego. Prośbę składa przez biskupa diecezjalnego. Może to zrobić przez przełożonego zakonu. Dokument trafia do Dykasterii Nauki Wiary. Dykasteria wystawia reskrypt. Reskrypt przenosi duchownego do stanu świeckiego. Udziela też dyspensy od obowiązków święceń. Normy z 1971 roku regulują tę procedurę. Zabraniają oddzielania przeniesienia od dyspensy. Dochodzenie informacyjne jest konieczne. Zbiera się dane personalne. Analizuje się przyczyny trudności. Ocenia się wiarygodność. Przesłuchuje się świadków. Zasięga się opinii biegłych. Dokumenty do Stolicy Apostolskiej muszą być kompletne. Kapłan przeniesiony do stanu świeckiego ma obowiązki. Powinien opuścić miejsce, gdzie był znany. Chyba że otrzyma zgodę na pozostanie. Zabrania się mu funkcji liturgicznych. Nie może pełnić funkcji duszpasterskich. Zakaz dotyczy funkcji kierowniczych. Ograniczenia dotyczą funkcji nauczycielskich. Dotyczy to innych funkcji związanych z kapłaństwem.

Temat ożenku księdza na emeryturze budzi kontrowersje. Kościół katolicki wymaga od duchownych celibatu. Obowiązek życia w czystości seksualnej trwa całe życie. Na emeryturze ksiądz może ubiegać się o dyspensę od celibatu. Decyzję podejmuje biskup diecezji. Decyzja o zawarciu małżeństwa jest indywidualna. Zależy od przekonań duchownego. Liczą się też potrzeby emocjonalne. Ważne są cele życiowe kapłana. Społeczne reakcje bywają różne. Niektórzy przyjmują to z zrozumieniem. Inni mogą być krytyczni. Kościół katolicki dopuszcza małżeństwo księdza na emeryturze. Wymaga to jednak spełnienia określonych warunków kanonicznych. Konieczna jest dyspensa od Stolicy Apostolskiej.

Życie księży i zakonnic na emeryturze

Przejście na emeryturę to nowy etap życia duchownych. Całe życie księdza to praca dla innych. To też otoczenie ludźmi. Starość często wiąże się z chorobami i bólem. Większość duchownych przyjmuje to z zrozumieniem. Wiek przejścia na emeryturę jest określony. Dla księży to 65 lat. Bywa też 70 lub 75 lat. Zakonnice przechodzą na emeryturę w wieku 60 lat.

Wiele diecezji zapewnia opiekę księżom emerytom. Istnieją specjalne Domy Księży Emerytów. W diecezji wrocławskiej mieszka 52 księży emerytów w domu. Według danych z 2025 roku diecezja wrocławska ma 126 księży emerytów. Mieszkają głównie na Ostrowie Tumskim. Mają zapewnione pokoje i wyżywienie. Dostają też opiekę medyczną.

Księża emeryci często pozostają aktywni. Kontynuują działalność duszpasterską. Pomagają w parafiach. Angażują się w życie społeczne. Niektórzy prowadzą działalność muzyczną. Inni zajmują się pracą charytatywną. Ich doświadczenie jest cenne dla wspólnoty Kościoła.

Wsparcie dla Kościoła pochodzi z różnych źródeł. Jednym z nich jest Obol św. Piotra. To zbiórka na działalność Stolicy Apostolskiej. Na świecie wpłynęło 58 mln euro w 2024 roku. Wpływy pochodzą z diecezji (59%). Fundacje dają 22%. Osoby prywatne wpłacają 16%. Instytuty zakonne dokładają 3%.

Wykres przedstawia źródła wpływów na Obol św. Piotra w 2024 roku (procent).

Życie duchownych na emeryturze to czas odpoczynku. To także okres dalszej służby. Kościół stara się zapewnić im godne warunki. Debata o finansowaniu emerytur trwa. Dotyczy to zwłaszcza Funduszu Kościelnego. System wymaga modernizacji. Celem jest większa odpowiedzialność wiernych.