Zrozum, jak działa polski system emerytalno-rentowy. Dowiedz się, jakie świadczenia przysługują w Polsce i za granicą. Poznaj historie Polaków żyjących na emeryturze poza krajem.
Polski system emerytalno-rentowy – co musisz wiedzieć?
Polski system emerytalny opiera się na składkach. Zbierasz je przez całe życie zawodowe. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) zarządza tym systemem. Wypłaca emerytury i renty. System w Polsce opiera się głównie na składkach ZUS. Wysokość świadczeń jest niska. Porównujemy ją z krajami liderami w Europie.
Emerytura z ZUS – warunki i wysokość
Emerytura z ZUS przysługuje po osiągnięciu wieku emerytalnego. Wymagany jest też odpowiedni staż pracy. Przy ustalaniu prawa do emerytury ZUS uwzględnia okresy składkowe. Liczy też okresy nieskładkowe. Kwoty minimalne świadczeń są ustalane co roku. Podlegają one waloryzacji. Średnia emerytura z ZUS za 2023 rok wynosiła 2900 zł brutto. W 2024 roku wskaźnik waloryzacji emerytur wynosił 112,12%. Rząd prognozuje waloryzację na 2025 rok. Wskaźnik ma wynieść nie mniej niż 106,78%. Oznacza to podwyżkę o co najmniej 6,78%. Łączny koszt waloryzacji w 2025 roku szacowany jest na około 28,1 mld zł. Możesz korzystać z Platformy Usług Elektronicznych (PUE/eZUS). Ułatwia ona kontakt z ZUS.
| Średnia emerytura w Polsce (2023) | 2900 zł brutto |
|---|---|
| Prognozowany wzrost waloryzacji w 2025 | 6,78% |
System opiera się na Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Renta z tytułu niezdolności do pracy – kiedy przysługuje?
Renta z tytułu niezdolności do pracy wspiera osoby chore. Przysługuje, gdy stan zdrowia uniemożliwia pracę zarobkową. Osoby z problemami zdrowotnymi mogą przejść na rentę. Wypłaca ją ZUS. Musisz spełnić określone warunki. Potrzebny jest odpowiedni staż ubezpieczeniowy. Kluczowe jest orzeczenie o niezdolności do pracy. Wydaje je lekarz orzecznik ZUS. Wysokość renty zależy od stażu pracy. Liczy się też wysokość wynagrodzenia. Orzeczenie o niezdolności jest ważne maksymalnie 5 lat. Możliwe jest jego przedłużenie. Prawo do renty wymaga 25 lat składkowych dla kobiet. Dla mężczyzn to 30 lat. Minimalna renta socjalna w 2024 roku wynosi 1780,96 zł. W 2025 roku może wynieść nieco ponad 2000 zł brutto.
| Minimalna renta socjalna w 2024 | 1780,96 zł |
|---|---|
| Prognozowana renta socjalna w 2025 | ponad 2000 zł brutto |
Kto ustala niezdolność do pracy?
Niezdolność do pracy ustala lekarz orzecznik ZUS. Ocenia on stan zdrowia wnioskującego. Decyzja jest podstawą do przyznania renty.
Czy od decyzji lekarza orzecznika ZUS można się odwołać?
Tak, od decyzji lekarza orzecznika można się odwołać. Sprzeciw składasz do Komisji Lekarskiej ZUS. Masz na to 14 dni od otrzymania orzeczenia.
Renta dla osób z chorobami psychicznymi – warunki i kwoty
Choroby psychiczne mogą być podstawą do renty. Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) to przykład takiego schorzenia. Renta przysługuje przy całkowitej niezdolności do pracy. Wymagany jest odpowiedni staż ubezpieczeniowy. Renta jest wyliczana indywidualnie. Bierze się pod uwagę średnie wynagrodzenie. Liczy się też okres składkowy. W 2023 roku renta z tytułu całkowitej niezdolności wynosiła 1588,44 zł. Renta z tytułu częściowej niezdolności to 1191,33 zł. Renta socjalna dla osób niezdolnych do pracy wynosi 1588,44 zł brutto. Obowiązuje od marca 2023 roku. Orzeczenie o niezdolności do pracy jest kluczowe. Renta socjalna jest dla osób bez wystarczającego stażu. Dotyczy też chorób sprzed 18 roku życia. Lub tych w trakcie nauki do 25 roku życia. ChAD często zaczyna się w młodym wieku. Osoba z ChAD może być pod kontrolą psychiatry. Może mieć za sobą pobyty w szpitalu. Okres składkowy zależy od wieku powstania niezdolności. Wymagany staż to od 1 roku (przed 20 lat) do 5 lat (powyżej 30 lat). ChAD charakteryzuje się epizodami manii i depresji. Okresy depresyjne trwają często dłużej. Mania i hipomania to stany chorobowe. Są destrukcyjne i męczące.
| Renta całkowita niezdolność (2023) | 1588,44 zł |
|---|---|
| Renta częściowa niezdolność (2023) | 1191,33 zł |
| Renta socjalna (od marca 2023) | 1588,44 zł brutto |
Poznaj kroki potrzebne do uzyskania wsparcia finansowego, które może pomóc ci w codziennym funkcjonowaniu.
Renta z tytułu niezdolności do pracy dla osób chorych psychicznie jest wyliczana indywidualnie na podstawie średniego wynagrodzenia oraz okresu składkowego osoby wnioskującej.
Warto pamiętać, że proces ubiegania się o rentę wymaga zgromadzenia odpowiednich dokumentów medycznych oraz potwierdzenia dotychczasowego stażu ubezpieczeniowego.
Renta jest powiązana z niezdolnością do pracy. Wniosek wymaga dokumentacji medycznej. Bliscy chorego mogą doświadczać trudności. Należą do nich konflikty lub hospitalizacje.
Choroba afektywna dwubiegunowa charakteryzuje się naprzemiennymi epizodami manii i depresji.
Mania to nie jest szczęście. Często towarzyszy jej napięcie, drażliwość, wybuchowość.
Stan manii może prowadzić do niebezpiecznych zachowań, takich jak podejmowanie ryzykownych decyzji, zaciąganie kredytów, angażowanie się w ryzykowne relacje.
Emerytura i renta z zagranicy – jak to działa?
Wielu Polaków pracuje za granicą. Mogą oni ubiegać się o świadczenia z innych krajów. Przepisy unijne koordynują systemy zabezpieczenia społecznego. Dotyczy to krajów UE i EFTA. Nie ma jednego wspólnego systemu emerytalnego. Każde państwo ma własne zasady. Możesz pobierać świadczenie z każdego kraju, gdzie pracowałeś. Polscy seniorzy mogą mieć emerytury z Polski i UE/EFTA. Aby je otrzymać, spełnij warunki danego kraju. Złóż odpowiednie dokumenty. Wniosek składasz w kraju zamieszkania. ZUS rozsyła wnioski do innych krajów. Każdy kraj rozpatruje wniosek osobno. Wydaje własną decyzję. Data złożenia wniosku jest taka sama we wszystkich instytucjach. Wypłata świadczeń jest niezależna. Może pochodzić z różnych instytucji. Ubezpieczenie w różnych krajach daje prawo do świadczeń. Zależy to od spełnienia warunków w każdym z nich. Sumowanie okresów ubezpieczenia jest możliwe. Dzieje się tak, jeśli nie pokrywają się z polskimi okresami.
Zasady unijnej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
Koordynacja systemów obejmuje państwa UE i EFTA. Należą do nich Islandia, Liechtenstein, Norwegia, Szwajcaria. Nie ma jednego ponadpaństwowego systemu. Decyzje podejmują państwa członkowskie indywidualnie. Osoby pracujące za granicą mogą uzyskać emeryturę z Polski. Mogą też dostać ją z innego państwa UE/EFTA. Muszą spełnić warunki. Wniosek złożony w jednym państwie uruchamia rozpatrywanie w innych. Okresy ubezpieczenia są sumowane. Dotyczy to okresów z różnych państw. Nie mogą one pokrywać się z polskimi okresami. To umożliwia nabycie prawa do świadczeń. Wypłata świadczeń jest niezależna. Może pochodzić od różnych instytucji. Ubezpieczenie w różnych krajach wymaga spełnienia warunków. Na przykład długości okresów ubezpieczenia. Lekarz orzecznik ZUS ocenia niezdolność do pracy. Robi to nawet, gdy osoba mieszka za granicą. Wnioski składasz raz, w jednym kraju. Instytucje rozpatrują je równocześnie.
- Składanie wniosku w jednym kraju uruchamia rozpatrywanie świadczeń we wszystkich krajach, w których osoba była ubezpieczona.
Emerytura w Niemczech – warunki i kwoty
Niemcy to jeden z najczęściej wybieranych krajów do pracy. Ponad milion Polaków wyemigrowało do Niemiec. Prawo do niemieckiej emerytury nabywasz po minimum 5 latach pracy. Warunkiem jest regularne opłacanie składek. Wpłacasz je do niemieckiego systemu DRV. Wysokość emerytury zależy od stażu ubezpieczenia. Liczy się wysokość składek. Ważny jest też ogólny staż pracy. W Niemczech nie ma ustawowej emerytury minimalnej. Emerytura jest ustalana indywidualnie. Średnie zarobki w Niemczech w 2024 roku wynoszą 45 358 euro na zachodzie. Na wschodzie to 44 732 euro. Standardowy wiek emerytalny wzrośnie do 67 lat. Stanie się to w 2031 roku. Osoby urodzone w 1964 roku lub później przechodzą na emeryturę w wieku 67 lat. Średnia emerytura kobiet wynosi 1316 euro brutto. Mężczyzn 1728 euro brutto. Około 25,5 mln osób pobiera emeryturę w Niemczech. Wiek emerytalny zależy od roku urodzenia. Wynosi od 65 do 67 lat. Prawo do emerytury masz po 12 miesiącach pracy. Musisz opłacać składki przez 5 lat.
| Minimalny okres składkowy (Niemcy) | 5 lat |
|---|---|
| Średnia emerytura kobiet (Niemcy) | 1316 euro brutto |
| Średnia emerytura mężczyzn (Niemcy) | 1728 euro brutto |
| Wiek emerytalny (urodzeni od 1964) | 67 lat |
Systemem zarządza DRV (Deutsche Rentenversicherung).
Emerytura w Czechach – warunki i kwoty
Czeski system emerytalny działa na zasadzie redystrybucji. Składki bieżące finansują obecne emerytury. Czeski budżet przekazuje dodatkowe środki na wypłaty. Obecnie to ponad 43% budżetu. Prognozy na 2060 rok to aż 75%. Czeska emerytura ma trzy filary. Pierwszy to obowiązkowy publiczny. Drugi to dobrowolny oszczędnościowy. Trzeci to indywidualny. W 2024 roku minimalna emerytura wynosi 4400 CZK miesięcznie. W 2023 roku było to 3900 CZK. Wiek emerytalny w Czechach to 64 lata. Dotyczy to zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Minimalny okres opłacania składek to 35 lat. Pozwala on przejść na emeryturę. Możliwe jest wcześniejsze przejście po 40 latach składek. Stopa procentowa do wyliczenia emerytury to 1,5%. Dotyczy każdego roku składek. W 2024 roku planowana waloryzacja to 20% przeciętnego wynagrodzenia. W 2024 roku średnia emerytura wynosiła 2320 zł. W 2025 roku wzrosła o 150 zł. Na 1 czerwca 2025 roku wynosi 2460 zł.
| Wiek emerytalny (Czechy) | 64 lata (mężczyźni i kobiety) |
|---|---|
| Średnia emerytura 2024 (Czechy) | 2320 zł |
| Średnia emerytura 2025 (Czechy) | 2460 zł |
| Minimalny okres składek (Czechy) | 35 lat |
Czeskim systemem zarządza ČSSZ. System działa na zasadzie redystrybucji.
Życie na emeryturze w Kenii – historia Polaków
Niektórzy polscy emeryci szukają słońca i niższych kosztów. Mariola i Krzysztof Szydlikowie wybrali Kenię. Ich historia pokazuje, że jest to możliwe. Sprzedali dom w Polsce. Przeprowadzili się do Afryki. Decyzja o wyjeździe była spontaniczna. Zakręcili globusem. Pierwsze wrażenie z Kenii było trudne. Potem zakochali się w tym miejscu. Nie znali angielskiego ani suahili. Spakowali rzeczy do kontenera. Przyjechali najpierw do Mombasy. Potem przenieśli się do Malindi.
Wyjazd do Afryki – decyzja i początki
Mariola i Krzysztof Szydlikowie wyjechali po 2021 roku. Krzysztof przeszedł wtedy na emeryturę. Sprzedali swój dom w Polsce. Działkę w Kenii kupili przez internet. Mieszkają tam od trzech lat. Decyzja o wyjeździe była przypadkowa. Po prostu zakręcili globusem. Pierwsze wrażenie z Kenii było nieprzyjemne. Potem jednak pokochali to miejsce. Nie znali języka angielskiego. Nie znali też suahili. Sprzedali dom w Polkowicach. Spakowali wszystkie rzeczy do kontenera. Przyjechali do Mombasy. Następnie udali się do Malindi.
Od razu wiedzieliśmy, że chcemy tam spędzić emeryturę.
Sprzedaliśmy dom, spakowaliśmy rzeczy i wyjechaliśmy do Afryki.
Decyzja o wyjeździe była przypadkowa – zakręcili globusem.
„Było szaro, brzydko, a powietrze cuchnęło spaloną gumą i plastikiem. Chciałam natychmiast wracać” – pani Mariola
Koszty życia i nieruchomości
Koszty życia w Kenii są porównywalne z Polską. Można tam jeść ryby z Oceanu Indyjskiego. Dostępna jest też wołowina. Para emerytów wynajmuje dom w Kenii. Ma 100 metrów kwadratowych. Kosztuje około 1500 zł miesięcznie. Sprzedali dom w Polkowicach w 2021 roku. Kupili działkę w wiosce Ngomeni. Miała 500 mkw. Kosztowała 8 tys. dolarów. Na formalności wydali kolejne 8 tys. dolarów. Działka jest 150 metrów od oceanu. Planują budowę dwupiętrowego domu z basenem. Ma mieć widok na ocean. Koszt takiego domu to 120 tysięcy dolarów. To niemal pół miliona złotych. Obecnie wynajmują dom w Malindi. Koszt to około 1500 zł miesięcznie. Koszt zakupu domu w Malindi to około 100 tys. dolarów. Opieka zdrowotna w Kenii jest tańsza. Wizyty u lekarzy kosztują 70-80 zł. Krewetki i ośmiornice kosztują 25 zł za kg. Wieprzowina kosztuje 70 zł za kg. Owoce i warzywa są tańsze. Dotyczy to na przykład owoców morza. Koszty ogrzewania są niższe. Ubrania też kosztują mniej. Chemikalia i internet są droższe. Koszty opieki medycznej są o połowę niższe niż w Polsce. Emeryci korzystają z rezydentury. Roczny koszt to około 8 tys. zł. Status rezydenta wymaga spełnienia kryteriów dochodowych. Koszt życia jest porównywalny z Polską. Niektóre produkty są tańsze. Działka w Ngomeni kosztowała 8 tys. dolarów. Dodatkowe 8 tys. wydali na odrolnienie i formalności. Planowany koszt budowy domu to około 140 tys. dolarów. Wynajem domu to 1500 zł miesięcznie. Koszt wizyty u lekarza to 70-80 zł. Kilogram owoców morza kosztuje 25 zł.
| Powierzchnia działki (Kenia) | 500 mkw |
|---|---|
| Koszt działki (Kenia) | 8 tys. dolarów |
| Czynsz za wynajem domu (Kenia) | ok. 1500 zł miesięcznie |
| Koszt wizyty u lekarza (Kenia) | 70-80 zł |
| Cena 1 kg owoców morza (Kenia) | 25 zł |
– Wynajmujemy 100-metrowy dom, pijemy kawę w rajskim ogrodzie – mówi Mariola Szydlik
– Za polską emeryturę wiodą luksusowe życie w raju – mówi Mariola Szydlik
„Choć nie jesteśmy milionerami, pijemy codziennie kawę na tarasie w rajskim ogrodzie, odpoczywając w basenie i relaksując się spacerami po plażach” – pani Mariola
- Nie radzić sobie na własną rękę przy zakupie ziemi w Kenii bez wsparcia prawników.
- Zawsze sprawdzać księgi wieczyste przy zakupie nieruchomości w Kenii.
- Korzystać z pomocy kenijskich kancelarii prawnych.
Trend wyjazdów emerytów do ciepłych krajów rośnie. Zakup nieruchomości za granicą staje się popularniejszy.
Życie codzienne i wyzwania
Życie w Kenii nie różni się znacząco od życia w Polsce. Ich życie w Kenii jest podobne do życia w Polsce. W Kenii panuje duże rozwarstwienie społeczne. Najbiedniejsi żyją w ciemnych chatach. Bogaci mają domy jak pałace. Mariola Szydlik angażuje się lokalnie. Wspiera edukację dzieci. Odnowiła szkołę w wiosce. Przygotowała kurs dla nauczycieli. Wyposażyła szkołę w pomoce. Napisała książkę „Pod niebem Kenii”. Tworzy kolejne powieści o Afryce. Odwiedzają ją polskie koleżanki. Organizuje spotkania autorskie w Polsce. Poznają naturę Kenijczyków. Doceniają ich szczerość i życzliwość. Miejsce to ma duży potencjał turystyczny.
„Pole pole, hakuna matata”, czyli „pomału, pomału, nie ma problemu”
„Natura Kenijczyków w swej szczerości i życzliwości jest urzekająca”
„Miejsce to ma ogromny potencjał turystyczny w przyszłości”
Emerytura na świecie – porównanie systemów
Systemy emerytalne różnią się na świecie. Niektóre kraje zapewniają wysokie świadczenia. Inne nie mają ich wcale. Porównanie pokazuje skalę różnic.
Kraje z najlepszymi systemami emerytalnymi
Niektóre kraje oferują bardzo wysokie świadczenia. Systemy w Europie Północnej i Zachodniej są często liderami. Zapewniają stabilność finansową seniorom. Szwajcaria ma średnią emeryturę od 3000 do 4000 CHF. Państwowa emerytura wynosi tam 1250 do 2390 CHF miesięcznie. W przeliczeniu to 15000–20000 zł brutto. Norwegia ma średnią emeryturę około 22000 NOK. To około 9200 zł. W Holandii średnia emerytura to 2500 do 3000 EUR. Daje to 11500–14000 zł. Islandia oferuje państwową emeryturę podstawową. To 900–1000 EUR. Fundusze pracownicze podnoszą ją do 2500 EUR. Średnia emerytura na Islandii to około 11500 zł. Dania ma przeciętną emeryturę około 18000 DKK. To około 11000 zł. W Polsce system opiera się na składkach ZUS. Wysokość świadczeń jest niska. Porównujemy ją do liderów.
Te kraje to Szwajcaria, Norwegia, Holandia, Islandia, Dania. Polska wypada na ich tle słabo.
Kraje bez systemów emerytalnych
W wielu krajach osoby starsze nie dostają emerytury. Muszą pracować do śmierci. Sytuacja ta dotyczy głównie krajów rozwijających się. Brak emerytur to poważny problem społeczny. W Tanzanii nie ma programów rządowych dla seniorów. Większość mieszkańców żyje poniżej granicy ubóstwa. Tylko 5% starszych mieszkańców zostaje w domu. Żyją kosztem dzieci. 95% starszych Tanzańczyków musi pracować. W Iraku 80% mieszkańców nie dożywa 70 lat. Irak zajmuje 136. miejsce w rankingu długości życia. Ranking obejmuje 200 krajów. W Afganistanie przeciętny mieszkaniec żyje do 45-50 lat. Około 40% Afgańczyków jest bezrobotnych. Pakistan nie wypłaca emerytur wcale. Starsi muszą oszczędzać sami. W Nigerii tylko 6 mln pracowników ma szansę na emeryturę. To 7,5% z 80 mln pracowników. W Indiach tylko 12% populacji dostaje wsparcie na starość. W Chinach tylko urzędnicy mają emeryturę. Tajlandia wypłaca minimalną emeryturę. To 700 bahtów miesięcznie. To około 1407 rubli. W Ghanie 10% starszych osób dostaje wsparcie. W Kenii wiek emerytalny to 55 lat. Może wzrosnąć do 60. W Nigrze średnia długość życia to 52 lata. Próg emerytalny jest od 55 lat. System emerytalny w Nigerii praktycznie nie działa.
Te kraje to między innymi Tanzania, Irak, Afganistan, Pakistan, Nigeria, Indie, Chiny, Tajlandia, Ghana, Kenia, Niger.
Podsumowanie – planuj swoją przyszłość
Planowanie emerytury jest niezwykle ważne. Daje poczucie bezpieczeństwa. Możliwości życia na emeryturze są różnorodne. Zależą od zebranych środków. Ważny jest też wybór miejsca zamieszkania. Opcje istnieją zarówno w Polsce, jak i za granicą. Warto poznać systemy emerytalne. Dowiedz się o dostępnych świadczeniach. Monitoruj prognozy i reformy emerytalne. Pozwoli to odpowiednio planować przyszłość. Przy pracach sezonowych za granicą zwróć uwagę na okresy składkowe. Osoby pracujące w UE mogą korzystać z sumowania okresów ubezpieczeniowych.
- Sprawdź, kiedy najkorzystniej przejść na emeryturę w 2025 r.
- Zapisz się na newsletter, aby otrzymywać aktualności.
- Porównaj systemy emerytalne krajów europejskich.
- Obserwuj zmiany w prawie emerytalnym i podatkowym.
- Warto monitorować prognozy i reformy emerytalne, aby odpowiednio planować swoją przyszłość.
- Przy pracach sezonowych, samozatrudnieniu lub innych formach zatrudnienia należy zwracać uwagę na wymagania okresów składkowych.
- Osoby pracujące w Czechach i Polsce mogą korzystać z możliwości sumowania okresów ubezpieczeniowych w UE.
