Ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy to ważne świadczenie dla wielu emerytów i rencistów w Polsce. Przysługuje on byłym pracownikom branży górniczej oraz kolejowej. Sprawdź, kto dokładnie ma do niego prawo i jakie są aktualne kwoty wypłat w 2024 roku.
Co to jest ekwiwalent węglowy?
Ekwiwalent węglowy to pieniężna forma deputatu węglowego. Deputat był świadczeniem w naturze. Pracownicy otrzymywali węgiel jako część wynagrodzenia. Dziś zamiast węgla wypłaca się pieniądze. To dodatek do emerytury lub renty. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłaca to świadczenie. Dotyczy to określonych grup zawodowych.
Komu przysługuje ekwiwalent węglowy?
Prawo do ekwiwalentu mają dwie główne grupy. To byli pracownicy branży górniczej i kolejowej. Każda grupa ma swoje specyficzne warunki. Zależą one od przepisów i historii zatrudnienia.
Ekwiwalent dla byłych pracowników branży górniczej
Ekwiwalent przysługuje części byłych pracowników kopalń. Dotyczy też byłych pracowników przedsiębiorstw robót górniczych. ZUS wypłaca go emerytom i rencistom górniczym. Prawo mają osoby, które przeszły na emeryturę lub rentę przed 1 stycznia 2007 roku. Dotyczy to też wdów, wdowców i sierot pobierających renty rodzinne. Ekwiwalent przysługuje też osobom, które pobierały go przed 2007 rokiem.
Uprawnienie zależy od układów zbiorowych pracy. Wniosek składa się do przedsiębiorstwa górniczego. Można też złożyć wniosek osobisty do ZUS. Potrzebne są dokumenty potwierdzające uprawnienia. Ważne jest oświadczenie o niepobieraniu ekwiwalentu w latach 2002–2007.
Czy ekwiwalent przysługuje każdemu górnikowi na emeryturze?
Nie, ekwiwalent węglowy nie przysługuje każdemu górnikowi na emeryturze. Prawo do niego mają osoby, które spełniają określone warunki, często związane z datą przejścia na emeryturę (przed 1 stycznia 2007 r.) lub z przepisami konkretnych układów zbiorowych pracy.
Ekwiwalent dla byłych pracowników kolejowych
Ekwiwalent pieniężny przysługuje byłym pracownikom kolei. Musieli oni pobierać deputat węglowy podczas zatrudnienia. Prawo do emerytury lub renty musi wynikać z tego zatrudnienia. Przysługuje też członkom rodziny z rentą rodzinną. Prawo do deputatu węglowego jest ściśle związane z pracą na kolei. Emerytura na zasadach ogólnych nie uprawnia do ekwiwalentu. Tak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 6 grudnia 2022 r. (sygn. akt III UZP 7/22). Uchwała ta wyłącza prawo do deputatu dla byłych pracowników kolejowych pobierających emeryturę z art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Prawo zależy od bezpośredniego związku emerytury z zatrudnieniem na kolei.
Przyznanie ekwiwalentu wymaga spełnienia dwóch warunków. Pierwszy to zatrudnienie na kolei. Drugi to pobieranie deputatu węglowego w czasie zatrudnienia. Prawo nie przysługuje emerytom, którzy nie mieli deputatu w okresie zatrudnienia. Ważne jest udokumentowanie pobierania deputatu podczas pracy na kolei.
Jak jest ustalana wysokość ekwiwalentu węglowego?
Wysokość ekwiwalentu zależy od ceny węgla. Różni się dla branży górniczej i kolejowej. Podstawą są odmienne przepisy i metody obliczeń.
Wysokość ekwiwalentu dla górników w 2024 roku
Wysokość ekwiwalentu ustala Minister Przemysłu. Mnoży się ilość przyznanego węgla przez przeciętną cenę zbytu. Cena zbytu tony węgla kamiennego jest ustalana co roku. W 2024 r. cena ta wynosi 1169,10 zł. Ekwiwalent przysługuje za 2,5 tony lub 3 tony rocznie. Od 1 stycznia 2024 r. miesięczny ekwiwalent wynosi 243,57 zł (za 2,5 tony). Dla 3 ton wynosi 292,28 zł miesięcznie. Ekwiwalent wypłacany kwartalnie to 730,71 zł (za 2,5 tony) lub 876,84 zł (za 3 tony). Rekompensaty za utratę prawa do deputatu wyniosły 10 tys. zł na podstawie ustaw z 2017 i 2018 roku.
| Kategoria | Ilość (tony) | Ekwiwalent miesięczny (2024) | Ekwiwalent kwartalny (2024) |
|---|---|---|---|
| Górnicy/Przedsiębiorstwa robót górniczych | 2.5 | 243,57 zł | 730,71 zł |
| Górnicy/Przedsiębiorstwa robót górniczych | 3 | 292,28 zł | 876,84 zł |
Wysokość ekwiwalentu dla kolejarzy w 2024 roku
Ekwiwalent dla byłych kolejarzy to równowartość 1800 kg węgla. To 1,8 tony węgla kamiennego rocznie. Wysokość oblicza się na podstawie średniej ceny detalicznej. Cena ta dotyczy 1000 kg węgla z poprzedniego roku. Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłasza tę cenę. Robi to do 20 stycznia każdego roku. W 2024 roku ekwiwalent wynosi 342,81 zł miesięcznie. W skali roku to ponad 4 tys. zł. Wartość ekwiwalentu jest korygowana. Używa się wskaźnika wzrostu cen towarów i usług. W 2022 roku ekwiwalent wyniósł około 1224,88 zł rocznie. W 2023 roku ekwiwalent wyniósł 4192,25 zł rocznie. W 2024 wynosi 342,81 zł miesięcznie, co daje 4113,72 zł rocznie.
Dlaczego kwoty ekwiwalentu dla różnych grup są inne?
Kwoty ekwiwalentu dla górników i kolejarzy są inne, ponieważ ich wysokość jest ustalana na podstawie różnych przepisów prawnych i metod obliczeniowych, opartych na odmiennych cenach referencyjnych węgla i ilościach przysługującego deputatu.
Porównanie rocznych kwot ekwiwalentu dla górników (za 3 tony) i kolejarzy w 2024 roku:
Jak ubiegać się o ekwiwalent węglowy?
Aby otrzymać ekwiwalent, musisz złożyć wniosek. Wniosek kierujesz do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Wraz z wnioskiem dołącz dokumenty. Dokumenty potwierdzają Twoje uprawnienia. Może to być zaświadczenie od byłego pracodawcy. Czasem trzeba złożyć oświadczenie o rezygnacji z deputatu w naturze. Przedsiębiorstwa górnicze mogą złożyć wniosek w imieniu uprawnionego. Dotyczy to osób, które jeszcze nie mają ustalonego prawa.
Wniosek możesz złożyć osobiście w placówce ZUS. Możesz też wysłać go operatorem pocztowym. Inną opcją jest złożenie wniosku w polskim urzędzie konsularnym. ZUS wydaje decyzję w ciągu 30 dni. Od decyzji ZUS możesz się odwołać. Masz na to miesiąc od daty jej wydania. Złożenie wniosku w kolejnych miesiącach ustala prawo od miesiąca złożenia.
- Złóż wniosek o ekwiwalent pieniężny.
- Dołącz dokumenty potwierdzające uprawnienia.
- Rozważ złożenie oświadczenia o rezygnacji z deputatu w naturze.
Wypłata ekwiwalentu odbywa się przez ZUS. Dla większości uprawnionych wypłaty są dwa razy w roku. Następuje to w marcu i we wrześniu. W marcu wypłacany jest ekwiwalent za okres od 1 stycznia do 30 czerwca. We wrześniu wypłacany jest za okres od 1 lipca do 31 grudnia. Emerytom przebywającym w domach pomocy społecznej ZUS wypłaca ekwiwalent miesięcznie. Otrzymują go wraz z emeryturą.
Czy muszę składać wniosek o ekwiwalent co roku?
Nie, zazwyczaj wniosek o ekwiwalent węglowy składa się raz, aby ustalić prawo do świadczenia. Po jego przyznaniu, ZUS wypłaca ekwiwalent automatycznie w przewidzianych terminach, chyba że nastąpią zmiany wpływające na prawo do świadczenia.
Podstawa prawna i kontrowersje
Prawo do ekwiwalentu węglowego regulują przepisy. Dla kolejarzy jest to ustawa z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe. Artykuł 74 tej ustawy jest kluczowy. Dla branży górniczej prawo wynika z innych ustaw i układów zbiorowych. Ważne są także przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Orzecznictwo sądowe, w tym Sądu Najwyższego, ma duże znaczenie. Interpretacje przepisów zmieniają się z czasem. Pojawiają się kontrowersje wokół utraty praw nabytych. Wprowadzono rekompensaty dla osób, które utraciły prawo do deputatów.
Ekwiwalent węglowy to jedno ze świadczeń. ZUS wypłaca je obok innych dodatków. Przykładem jest ryczałt energetyczny dla kombatantów. Dodatki te stanowią wsparcie finansowe dla emerytów i rencistów. Wzrost cen węgla wpływa na wysokość ekwiwalentów. Temat ten jest często obecny w dyskusji publicznej.
